کتابداران از جمله اولین افرادی بودند كه از وبلاگ استقبال نمودند ...
۳. وبلاگ, کتابخانه و كتابداران
كتابداران ازجمله اولین افرادی بودند كه از این پدیده جدید استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید، افكار و اطلاعات خود به نحو‌های مختلف استفاده كردند. «بلیندا ویور»نویسنده خبرنامه "Incite" در «انجمن کتابداری و اطلاعرسانی استرالیا» میگوید: «هر چه بیشتر از وبلاگ استفاده میکنم بیشتر به این نتیجه میرسم که وبلاگ، شکل مناسبی برای آگاهیرسانی جاری است.» وی وبلاگهای اطلاعاتی را منابع معتبری از اطلاعات تازه, آرا، و نظرات مربوط به یک موضوع میداند. امروزه نه‌تنها تعداد زیادی وبلاگهای اطلاعاتی توسط متخصصان موضوعی ایجاد شده و نگهداری میشوند، بلکه غالباً مشارکت دیگر متخصصان را از طریق نظردهی به خود جلب میکنند (Clyde, ۲۰۰۴a, p. ۲۳).
«پائولا جی. هین» میگوید: «وبلاگها برای کتابداران پدیدهای طبیعی هستند.» تعدادی از کتابداران به سرعت وبلاگها را به عنوان منابع مهم عقاید، اطلاعات، تفریح و سرگرمی شناختهاند و وبلاگهایی به وسیله کتابداران، کتابخانهها و سرویس‌های اطلاعرسانی، بخش‌های کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاهها، و انجمنهای حرفهای کتابداری ساخته میشوند. بدین ترتیب در حوزه کتابداری و اطلاعرسانی، وبلاگهایی به وجود آمدهاند که اطلاعات جاری درباره علوم کتابداری و اطلاعرسانی را به صورت عام یا خاص، برای خوانندگان تهیه میکنند (Clyde, ۲۰۰۴a, p. ۶۷). وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوریها نیازی به تخصص در دیگر حوزه‌ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه میتوانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج علم خود, معرفی خدمات کتابخانه خود, ارتباط با همکاران دیگر، و افزایش دانش خود استفاده کنند.
مدارس و انجمنهای کتابداری نیز وبلاگهایی برای اعضای خود تهیه کردهاند. کتابداران و دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در ایجاد وبلاگهای شخصی که تمام یا قسمتی از وبلاگ درباره موضوعات تخصصی بحث میکند، فعال‌اند. از وبلاگها در حوزه میز مرجع و در گستره وسیعی از موضوعات، میتوان به عنوان منابع اطلاعات و عقاید جاری بهره گرفت. به علاوه، وبلاگهایی درباره وبلاگها یا «ابر ابزار»هایی که به سرعت تغییرات هر حوزه را منتقل میکنند، وجود دارند.
«لئورلكلاید» با هدف بررسی وبلاگهای کتابخانهها, با استفاده از موتورهای جستجو و راهنماهای اینترنتی تعداد ۵۵ وبلاگ را كه توسط كتابخانه‌ها نگهداری و حمایت می‌شدند، شناساییكرد. وی این وبلاگها را با استفاده از فنون تحلیل محتوای وب‌سایت‌ها مورد مطالعه قرار داد. وبلاگهای انتخاب‌شده متعلق به ۳ كشور امریكا، كانادا و انگلستان، و اكثریت آن‌ها آمریكایی بودند. مطالعات وی نشان میدهد كه كتابخانههای عمومی و آكادمیك نسبت به دیگر انواع كتابخانه‌ها علاقه بیش‌تری به داشتن وبلاگ دارند. مهم‌ترین هدف از ایجاد وبلاگ تهیه اخبار، اطلاعات، و دادن ارجاعاتی به منابع اینترنتی برای كاربران آن‌ها است. تعداد بسیاركمی از وبلاگها از امكانات جذاب در وبلاگهای خود استفاده كردهاند و تنها یك‌‌پنجم وبلاگها به صورت روزانه، و تنها نیمی از آن‌ها به صورت هفتگی روزآمد میشوند.كم‌‌تر از نیمی از آن‌ها از خدمات «آراس‌اس» استفاده كردهاند. تعداد زیادی از كتابخانه‌ها از نرم‌افزارهای وبلاگنویسی رایگان مانند «بلاگر»استفاده كردهاند. وی پس از ارائه پیشنهادهایی برای كتابخانه‌هایی كه قصد ایجاد وبلاگ دارند به این نتیجه میرسد كه وبلاگهای كتابخانه‌ها هم مانند دیگر فناوریها، در طی سال‌های آینده قدیمی خواهند شد (Clyde, ۲۰۰۴b).
۴. انگیزهها، اهداف و کارکردهای وبلاگنویسی
قدرت اصلی وبلاگها سهولت روزآمدی آن‌ها است که از طریق میز کار یا به وسیله یک تلفن همراه امکانپذیر است. شکل وبلاگ که در آن اطلاعات جدیدتر در اول ظاهر میشود، این جنبه را روشن‌تر کرده است. همچنین تعداد زیادی از وبلاگهای اطلاعاتی به طیف گسترده‌ای از آرا و عقاید و دیگر منابع اطلاعاتی ارجاع میدهند. بیشتر وبلاگهای اطلاعاتی علاوه بر پیوندهای داخل پیغام‌ها، به دیگر وبلاگهای موجود در آن زمینه موضوعی، یا وبلاگهایی که به سایر منابع مفید راهنمایی میکنند، پیوند میدهند و از آن‌ها میتوان به‌عنوان میز مرجع یا برای ارائه خدمات اطلاعاتی استفاده كرد. همچنین میتوانند پایه مواد خواندنی و توسعه فعالیت‌های حرفهای باشند.
«یان وینش» وبلاگها را نوعی شیوه آگاهیرسانی حرفهای معرفی می‌نماید و اشاره میكند مواردی كه معمولاً در یك وبلاگ دیده میشوند عبارت‌اند از: آرشیو مطالب قدیمیتر (با قابلیت جستجو), امكان نظردهی خوانندگان درباره مطالب وبلاگ. وی همچنین ۳ كاركرد عمده وبلاگها برای كتابداران را چنین برمیشمارد: استفاده شخصی كتابداران برای روزآمدكردن اطلاعات، به عنوان وسیله‌ای برای جلب توجه كاربران، و به عنوان وسیله‌ای برای تهیه اطلاعات درباره كتابخانه‌ها و خدمات آن‌ها (Winsh, ۲۰۰۴). بنابراین با توجه به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد وبلاگ مانند سرعت و سهولت انتشار اطلاعات, بهره‌گیری از سیستم‌های اشاعه خودکار اطلاعات, نظم تاریخی معکوس, آرشیوهای قابل تورق و دیگر موارد گفته‌شده، این منابع میتوانند سهم مهمی در اطلاعرسانی و خبررسانی در میان رسانه‌های خبری، خصوصاً در جوامع الکترونیکی داشته باشند.
انگیزههای وبلاگنویسی متفاوت‌اند، ولی بیشتر وبلاگنویسان در یک ویژگی مشترک‌اند: «تمایل به اشتراک اطلاعات، عقاید و یافته‌ها با دیگران». «ربکا بلاد» سه انگیزه را مهمتر میداند: اشتراک اطلاعات، کسب شهرت، و ابراز وجود. وی معتقد است هر یک از این دلایل ممکن است دلیل ابتدایی برای ایجاد وبلاگ باشد، ولی هیچکس برای مدت طولانی بدون داشتن یکی از این سه انگیزه، وبلاگی را نگهداری نمیکند (Blood, ۲۰۰۲, p. ۵۹). «اولیور رد» پنج انگیزه مهم وبلاگنویسی را ثبت وقایع زندگی شخصی نویسنده، بیان احساسات، ابراز عقاید به صورت نوشتاری، شکل دادن به ارتباطات، و نگهداری برنامههای شخصی برمیشمارد (Wrede, ۲۰۰۳).
علاوه بر افراد، سازمان‌ها و شرکتها، مؤسسات و انجمنهایی هم که وبلاگ می‌نویسند اهداف خاصی مثل اشتراک اطلاعات یا مدیریت دانش، ارتباط با مشتریان یا جامعه محلی، تأثیر بر افكارعمومی، آزمودن محصولات، یا ایجاد فرصت‌هایی برای کسب آرای عمومی دارند. از جمله این سازمان‌ها میتوان از کتابخانهها نام برد که بر اساس نوع، هدف و جامعه کاربران خود، اهداف و انگیزههای متفاوتی از تهیه وبلاگ دارند؛ از جمله: اشاعه اخبار و اطلاعات کتابخانه، معرفی منابع جالب و جدید به کاربران، اشتراک اطلاعات حرفهای برای کتابداران، آموزش کتابداری، و...
اهداف متنوعی برای وبلاگهای كتابخانه‌ها میتوان برشمرد: ارزیابی نیازهای اولیه و اطمینان از این كه وبلاگ، فرم مناسبی برای ارتباطات می‌باشد، ممكن است یكی از این اهداف باشد؛ اهداف دیگر عبارت‌اند از: راهنمایی كاربران به منابع و اخبار جالب و مفید؛ ارائه اطلاعات درباره فعالیت‌ها، وقایع ملی و محلی در حوزه فناوری اطلاعات، كتاب و دنیای كتابخانه‌ها؛ ارائه اخبار مهم خدمات كتابداری و اطلاعرسانی؛ ارسال نظرات خوانندگان.
«مریلین بلاک» در پژوهشی انگیزههای كتابداران مختلف از وبلاگنویسی را این‌گونه بر می‌شمارد:
۱. اهداف حرفهای و تخصصی، یافتن منابع مرجع مناسب در وب نامرئی؛
۲. آگاهی از منابع جدید و روزآمد نگه‌داشتن دانش شخصی؛
۳. وارد كردن كتابداران به دنیای جدید ابزارهای فناوری اطلاعات؛
۴. معرفی منابع ارزشمند؛
۵. این كه كتابداران هر روز به اینترنت و وب سری بزنند؛
۶. معرفی مجلات و نشریات جایگزین؛
۷. به عنوان ابزار آگاهیرسانی جدید؛
۸. فقط برای سرگرمی (Block, ۲۰۰۱).
كتابداران و حتی ویراستاران مجلات حرفهای هم ممكن است برای آگاهی از بحثهای گروهی و موضوعات روز، مطرح كردن خود و آشنایی با نویسندگان جدید و آگاهی از بحثهای علمی- تحقیقی, نیاز به مطالعه روزمره این منابع داشته باشند. «بلاك» معتقد است كه با ورود نسل جدید از كتابداران كه بر مبنای وب كار میكنند, تمایل به «خواندن» به تنهایی, جای خود را به تمایل به «خواندن و مشاركت» خواهد داد.
۵. انواع وبلاگهای کتابداری و اطلاعرسانی
وبلاگها را براساس محتوا، شکل، اهداف، روش‌های ایجاد، و مشخصات نویسندگان آن‌ها میتوان به گروه‌های متفاوت تقسیم کرد که معرفی تمام آن‌ها در مجال این مقاله نیست. بنابراین تنها به انواع وبلاگهای کتابداری می‌پردازیم. «ترزا راس امبری»به وبلاگهای آموزشی و وبلاگهای مشترك در دنیای كتابداری اشاره میكند. «وبلاگهای مشترك» وبلاگهایی هستند كه چندین نفر به طور همزمان آن‌ها را نگهداری میكنند؛ مانند وبلاگ "Handheld Librarian". این نوع وبلاگ ابزار مناسبی برای اشتراک و انتقال اطلاعات و همکاری در زمینههای تخصصی است. در برخی موارد از وبلاگها برای اشاعه اخبار و در برخی موارد به عنوان ابزارهای ارتباطی درونی برای آموزش استفاده میشود. برخی كاركردهای وبلاگهای آموزشی عبارت‌اند از: طراحی شرح درس، آزمونها و معرفی منابع, استفاده از موتورهای جستجو و جمع‌آوری كننده‌های اطلاعات و اخباربرای تهیه منابع درسی, یا ارزیابی منابع پیوسته (Embrey, ۲۰۰۲).
«بلیك كارور» نیز وبلاگهای کتابداری را دو دسته میداند: وبلاگهای شخصی و وبلاگهای اطلاعاتی وی جنبه‌های مختلف وبلاگهای اطلاعاتی را این‌گونه برمی‌شمرد: این وبلاگها چیزی بیشتر از یك سایت خبری صرف هستند, مطالب مناسب به خوانندگان ارائه میكنند و به آنان اجازه مشاركت در بحثها را میدهند, و در نهایت آن‌ها را یك رسانه جایگزین میداند. وی معتقد است افزودن وبلاگ به وبسایت كتابخانه میتواند شهرت كتابخانه را افزایش دهد, موجب تشویق كاربران شود و در بهترین حالت, میتواند وبسایت کتابخانه را در جامعه‌ای دینامیك كه در آن, هر كس در حال به اشتراك گذاشتن دانش است، قرار دهد (Carver, ۲۰۰۳).
۶. وبلاگهای فعال درحوزه کتابداری و اطلاعرسانی
متأسفانه یافتن اطلاعات درباره وبلاگها و تعداد آن‌ها بسیار مشکل است. هیچ منبع چاپی یا اینترنتی درباره وبلاگها وجود ندارد. ابزارهایی در این زمینه وجود دارند, اما پوشش بهترین آن‌ها هم چندان جامع نیست. موتورهای جستجوی عمومی مثل «گوگل», «تئوما» و «آل دِ وب» در نتایج جستجوهای خود صفحاتی از وبلاگها را هم بازیابی میکنند. در کنار این‌ها, برخی موتورهای جستجوی تخصصی وبلاگها هم وجود دارند مانند: "Technorati" و "Daypop"؛ ولی این موتورهای جستجو اغلب, مطالب وبلاگها را بازیابی میکنند و در جستجوی وبلاگها از نظر موضوعی ناکام ماندهاند.
اما راهنماهای اینترنتی در این مورد موفق‌تر عمل کردهاند. اکثر راهنماهای اینترنتی وبلاگها را هم معرفی میکنند. علاوه بر این, برخی راهنماهای جدید به وجود آمدهاند که به طور تخصصی فقط وبلاگها را معرفی میکنند.
متأسفانه هنوز هیچ راهنما یا منبع مستندی برای معرفی وبلاگهای کتابداری وجود ندارد و بنابراین نمی‌توان تعداد وبلاگهای کتابداری را مشخص کرد. «پیتر اسکات» در وبلاگ “Library weblogs” که با هدف معرفی وبلاگهای کتابداری و کتابخانهها تهیه کرده است در زمان تهیه این مقاله, زیر نام ۲۲ کشور, ۳۵۵ وبلاگ را معرفی کرده است. همچنین راهنمای معتبر اینترنتی DMOZدر زیر فهرست راهنمای وبلاگهای کتابداری و اطلاعرسانی, ۱۴۶ وبلاگ را معرفی کرده. از دیگر راهنماهای غیررسمی میتوان از وبلاگ”Blogwithoutlibrary.net” نام برد که در۶ مجموعه از کتابخانه‌های متفاوت, ۴۰۳ وبلاگ کتابخانه‌ای را معرفی کرده است. بی‌شک تعداد وبلاگهای کتابخانهها و کتابداران ممکن است بسیار بیشتر از این تعداد باشد, ولی با توجه به اینکه این منابع در این زمینه به عنوان منابع معتبر شناخته شده‌اند, بدیهی است كه دارای محدودیت‌هایی, خصوصاً در معرفی وبلاگهای غیر انگلیسی‌زبان هستند.
اما بد نیست به تجربه‌ای عملی در ایجاد وبلاگ برای کتابخانه و نتایج حاصل از آن اشاره‌ای داشته باشیم. «داك گوانز» و «تری وگل» در یك كار مشترك اقدام به تهیه یك وبلاگ سازمانی برای كتابخانه «پالین»[۲۱] در دانشگاه ایالتی جرجیا كردند. دانشجویان و اعضای این كتابخانه تقریباً همگی متكی به دسترسی از راه دور به اطلاعات و منابع كتابخانه هستند. «گوانز» از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۲ اقدام به قراردادن برخی از منابع كتابخانه مانند مجلات الكترونیكی، لیست پایگاه‌های اطلاعاتی، و راهنمای كارمندان كتابخانه, در پایگاه وب و صفحهٔ خانگی كتابخانه میكند. پس از موفقیت در این برنامه تصمیم میگیرد كه دیگر اخبار كتابخانه را هم در صفحه خانگی قرار دهد. در اواخر سال ۲۰۰۲ وی و «تری وگل» تصمیم میگیرند برای نیل به این هدف, یك وبلاگ تهیه كنند. آن‌ها به عنوان اولین قدم شروع به تماشا و جستجوی دیگر وبلاگها خصوصاً وبلاگهای كتابخانه‌ها كردند. آن‌ها میخواستند بدانند كه:
۱. كتابخانه‌ها و كتابداران چگونه از وبلاگها استفاده میكنند, و
۲. چه مشخصاتی را میتوان در وبلاگ كتابخانه قرار داد.
هدف از تهیه وبلاگ در این پروژه، ایجاد جایی برای اشاعه اخبار و اطلاعات كتابخانه بود. آن‌ها همچنین میخواستند نوع مطالب و ارسال‌كنندگان آن‌ها مشخص باشند و كاربران بتوانند به جستجوی كلیدواژه‌ای یا تورق موضوعی یا زمانی در میان مطالب قدیمیتر بپردازند. نهایتاً دو وبلاگ برای این كتابخانه تهیه شد: یكی برای اخبار عمومی و دیگری برای اخبار علمی كتابخانه. این دو محقق در ادامه به بررسی امكان قراردادن امكانات جدید پرداختند؛ مانند: امكان ایجاد وبلاگهای جدید توسط كتابخانههای دانشكده‌ها و پیوند دادن آن‌ها به وبلاگ اصلی؛ امكان ایجاد خدمات اشاعه اطلاعات وبلاگ از طریق پست الكترونیكی برای كلیه افرادی كه به عضویت وبلاگ درآیند؛ بازاریابی خدمات از طریق قراردادن پیوند وبلاگ در صفحات وب و پستهای الكترونیكی؛ توسعه وبلاگ از نظر استانداردهای مربوط به لوگو ، بنر، رنگ، فونت و...؛ امكان آمارگیری از تعداد بازدیدكنندگان؛ امكان نظردهی خوانندگان در وبلاگ کتابخانه. اهداف مورد نظردر این طرح عبارت بودند از:
۱. افزایش تعداد وبلاگنویسان در كتابخانه؛
۲. تأثیر وبلاگ بر انتشار اخبار و وقایع كتابخانه؛
۳. ایجاد و راه‌اندازی وبلاگهای كوچك‌تر در زمینه اخبار علمی و فناوری در كتابخانههای اقماری؛
۴. افزایش تمایل تعداد بیش‌تری از كتابداران به وبلاگنویسی.
«گوانز» و «وگل» در ادامه كار قبلی خود كه در سال ۲۰۰۳ انجام شده بود، پس از تهیه وبلاگ برای كتابخانه دانشگاه ایالتی جرجیا به بررسی نتایج حاصل از كار خود و برخی مزایای تهیه این وبلاگ پرداختهاند. آن‌ها در این پروژه با تذكر این نكته كه این وبلاگ را برای اشاعه اخبار و اطلاعات مربوط به خدمات كتابخانه برای اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه ایالتی جرجیا تهیه كردهاند، خاطر نشان میكنندكه با وجود افزایش شهرت وبلاگها, تعداد كمی از كتابداران از مزیت‌های آن آگاه‌اند. تجربه این وبلاگ كه با نام "Science News" كار خود را آغاز كرد به عنوان مدلی برای ایجاد وبلاگهایی با موضوعات خاص (كه برای ارائه اطلاعات به گروه‌های خاص كاربران تهیه میشوند) مورد استفاده قرار گرفته است. آن‌ها بر این عقیدهاند كه مطلع نگه‌داشتن اعضای كتابخانه از خدمات و منابع, كاهش نیافته و در حقیقت با وجود انفجار محتوای پیوسته و مشكلتر شدن آگاهی از منابع جدید اینترنتی و تغییر پایگاهها و مجلات الكترونیكی برای كاربران, انجام این كار ضروریتر به نظر میرسد. كاربرد وبلاگ «ساینس نیوز» به جای یك خبرنامه, جایگزین تمركز بر طرحی وقت‌گیر و تهیه اخبار به منظور اشاعه سریع و مناسب اخبار و اطلاعات با كیفیت گردیده است.
۷. نتیجه‌گیری
کتابداران باید دانش خود را همگام با پیشرفت فناوری و علوم مختلف, به روز نگه دارند. بنابراین با ظهور پدیده‌های نو و جدید, کتابداران به سرعت جذب این پدیده‌ها میشوند. وبلاگ به عنوان ارمغان تازه فناوری نشر الکترونیکی, بزودی در خدمت کتابداران و کتابخانهها درآمد؛ اما متأسفانه هنوز تعداد کمی از کتابداران و کتابخانهها از این پدیده استقبال کردهاند با این حال, وبلاگهای مختلفی به وجود آمدهاند. کتابداران با مطالعه یا مشارکت در تهیه وبلاگ میتوانند سطح آگاهی‌های علمی و تخصصی خود را افزایش دهند و دانش خود را در اختیار دیگر همکاران خود نیز قرار دهند. کتابخانهها, انجمنهای ملی و بین‌المللی کتابداری و سازمان‌های وابسته میتوانند برای اطلاعرسانی سریع‌تر, از این امکان استفاده کنند.
وبلاگ برای کتابخانه‌های کوچک‌تر مانند کتابخانه‌های عمومی کوچک, آموزشگاهی, دانشکده‌ای و تخصصی, اهمیت بیش‌تری دارد- خصوصاً در مواقعی که سازمان مادر قادر به تهیه وبسایت یا اختصاص محیطی در شبکه برای این کار نباشد. وبلاگ برای معرفی خدمات و منابع کتابخانه مفید است. بی‌نیازی از فضای اختصاصی در شبکه, رایگان بودن خدمات اکثر خدمت‌دهنده‌های وبلاگنویسی, سرعت و سهولت انتشار, امکان تعامل با خوانندگان و دریافت نظرات آن‌ها, سادگی و بی‌نیازی از مهارت‌های برنامه‌نویسی از مواردی هستند که به ترویج وبلاگنویسی در میان کتابداران کتابخانهها کمک میکنند.
مدیران کتابخانه ها با کم‌ترین هزینه و نیروی متخصص میتوانند از وبلاگ برای اشاعه اخبار و اطلاعرسانی در باب خدمات و بازاریابی برای ارائه خدمات خود استفاده کنند. با استفاده از امکانات تعامل دو جانبه در وبلاگ، کاربران میتوانند در هر زمان با کتابداران کتابخانه در ارتباط باشند و پیشنهادها و نظرات خود را منعکس کنند؛ کتابداران هم به این وسیله میتوانند پاسخگوی سؤالات کاربرانی باشند که توانایی مراجعه حضوری به کتابخانه را ندارند یا به علت دوری راه, از این کار امتناع میکنند. كتابخانه‌ها میتوانند اخبار جالب و روزآمد را به وبسایت كتابخانه اضافه كنند. این نوع وبلاگها نیازی به گستردگی زیاد ندارند و هركتابخانه‌ای میتواند با توجه به خط‌مشی‌ها و اهداف خود, بخشی از فعالیت‌ها و خدمات خود را از طریق این پدیده جدید به اشتراك بگذارد.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که وبلاگها دارای پتانسیل مفید بسیار بالایی برای کتابخانهها هستند. بدیهی است که با انجام پژوهش‌های جدید نتایج جدیدتری هم درباره این پتانسیل‌ها حاصل خواهند شد.
منبع: نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران
برگهای سبز با رگبرگهای سفید، باعث میوه دادن درخت می شوند